پدیدآوردن هویتی به نام مسجد نخست در قبا و سپس در مدینه در شمار زیباترین و پرمغزترین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه اسلامی است. خانه خدا و خانه مردم خلوت انس با مردم و جلوت حشر با مردم، کانون ذکر و معراج معنوی و عرصه عمل و جهاد و تدبیر دنیوی، جایگاه عبادت و پایگاه سیاست، دوگانه‌ی به هم پیوسته‌ای است که تصویر مسجد اسلامی و فاصله آن با عبادت‌گاه‌های رایج ادیان دیگر را نمایان می‌سازد. در مسجد اسلامی شور و بهجت، عبادت خالص با نشاط زندگی پاک و خردمندانه و سالم، درهم ‌می‌آمیزد و فرد و جامعه را به طراز اسلامی آن نزدیک می‌کند. مسجد مظهر آمیختگی دنیا و آخرت و پیوستگی فرد و جامعه در دیدگاه و اندیشه‌ مکتب اسلام است.